Gwarancje stały się ważnym elementem życia gospodarczego. Są one obecne praktycznie w każdym sektorze gospodarki, szczególnie są ważne dla rynku zamówień publicznych.
Gwarancje pełnią ważne funkcje w obrocie gospodarczym:
Jedną z najczęściej udzielanych gwarancji są gwarancje wadialne.
Zabezpieczenie wadialne to instrument, którego głównym celem jest zwiększenie prawdopodobieństwa prawidłowego przebiegu postępowania o udzielenie zamówienia – od momentu otwarcia ofert do zawarcia umowy. Ma to skłaniać wykonawców – pod rygorem poniesienia konsekwencji finansowej – do niepodejmowania działań negatywnie wpływających na postępowanie. Postępowanie o udzielenie zamówienia to proces, w którym zamawiający wybiera wykonawcę, który zrealizuje określone zadanie lub dostarczy określony produkt lub usługę. Z jednej strony wadium stanowi wymóg niezbędny do skutecznego ubiegania się o udzielenie zamówienia publicznego, z drugiej zaś strony rolą wadium jest zabezpieczenie zamawiającego przed niesolidnym wykonawcą oraz zabezpieczenie zawarcia umowy w sprawie wykonania zamówienia publicznego.
Szczegółowe informacje o wadium powinny być zawarte w dokumentach, które opisują warunki przystąpienia do konkursu ofert np. w Specyfikacji Warunków Zamówienia (SWZ) lub zaproszeniu do złożenia oferty.
Zamawiający określa kwotę wadium w wysokości nie większej niż 3% wartości zamówienia dla przetargów w oparciu o ustawę Prawo zamówień publicznych. W sektorze prywatnym wysokość wadium nie ma ustalonych ograniczeń. Jeżeli zamawiający dopuszcza składanie ofert częściowych lub udziela zamówienia w częściach, określa kwotę wadium dla każdej z części.
Wadium wnosi się przed upływem terminu składania ofert i utrzymuje nieprzerwanie do dnia upływu terminu związania ofertą.
Przedłużenie terminu związania ofertą jest dopuszczalne tylko z jednoczesnym przedłużeniem okresu ważności wadium albo, jeżeli nie jest to możliwe, z wniesieniem nowego wadium na przedłużony okres związania ofertą.
Zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych wadium może być wnoszone według wyboru wykonawcy w jednej lub kilku następujących formach:
1) pieniądzu;
2) gwarancjach bankowych;
3) gwarancjach ubezpieczeniowych;
4) poręczeniach udzielanych przez podmioty, o których mowa w art. 6b ust. 5 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (Dz. U. z 2023 r. poz. 462).
Wadium wnoszone w pieniądzu wpłaca się przelewem na rachunek bankowy wskazany przez zamawiającego.
Jeżeli wadium jest wnoszone w formie gwarancji lub poręczenia, wykonawca przekazuje zamawiającemu oryginał gwarancji lub poręczenia, w postaci elektronicznej. W gwarancji wadialnej zobowiązanym jest zwykle podmiot przystępujący do przetargu, zaś beneficjentem jest jednostka ogłaszająca przetarg.
W prawie nie ma szczegółowego wzoru gwarancji wadialnej. Dokument ten jednak powinien zawierać kilka jasno określonych informacji, wskazanych w dokumentach, które opisują warunki przystąpienia do konkursu ofert np. w Specyfikacji Warunków Zamówienia (SWZ) lub zaproszeniu do złożenia oferty. Od poprawności tych danych zależy jego ważność. Jeśli w tekście będzie błąd, to jest to równoznaczne z niezłożeniem wadium.
Co powinno się znaleźć w treści gwarancji wadialnej?
1) właściwie wskazany podmiot zamawiający
2) poprawnie wskazany gwarant
3) właściwie określony wykonawca
4) właściwa nazwa postępowania
5) opis zakresu odpowiedzialności gwaranta
6) określone okoliczności zatrzymania wadium
7) określenie, że gwarancja jest bezwarunkowa, nieodwołalna, płatna na pierwsze żądanie zamawiającego
8) wskazanie terminu płatności gwarancji
9) wskazanie terminu ważności dokumentu.
W Internecie dostępne są gotowe wzory tego dokumentu. Banki i Towarzystwa ubezpieczeniowe zwykle dysponują własnymi szablonami treści gwarancji.
Co do zasady brak wniesienia wadium, wniesienie go w formie nieprzewidzianej przez SWZ/ustawę lub w sposób wadliwy jest podstawą do odrzucenia oferty.
Zgodnie z danymi zawartymi w INFORMATORZE URZĘDU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH Nr 3/2023 w okresie od 01.01.2023 r. do 30.09.2023 r. opublikowano 119 637 ogłoszeń o zamówieniach publicznych, z czego 95 470 w BZP (Biuletynie Zamówień Publicznych) i 24 167 w TED (Tenders Electronic Daily).
Postępowania wszczęte według rodzaju zamówienia kształtowały się w tym przedziale czasu następująco:
Prawidłowe określenie kryteriów oceny ofert jest jednym z najistotniejszych elementów przygotowania procedury postępowania.
Największe zamówienia publiczne to inwestycje budowlane. Zarówno właściwe podzielenie procesu inwestycyjnego, jak i odpowiednie zlecanie realizacji jego poszczególnych etapów (elementów) jest kluczowe dla osiągnięcia zakładanych rezultatów. Największe wartościowo są przetargi na roboty budowlane, jednak problemy z realizacją robót częściej wynikają z innych okoliczności.
Przy zlecaniu robót budowlanych – w przypadku uwzględnienia wymagań ustawy Prawo zamówień publicznych w tym zakresie i wyczerpującym sformułowaniu opisu przedmiotu zamówienia – cena może być jedynym kryterium wyboru oferty.
Jednak występują też kryteria pozacenowe, jakie mogą być stosowane przez zamawiających udzielających zamówień. Kryteria pozacenowe odnoszą się m.in. do jakości, parametrów technicznych, funkcjonalności bądź właściwości estetycznych przedmiotu zamówienia. Zamawiający nie mogą określać kryteriów oceny ofert w sposób naruszający uczciwą konkurencje oraz równe traktowani wykonawców.
Katalog kryteriów oceny ofert określony został w art. 91 ust. 2 ustawy Prawo zamówień publicznych. Wskazano w nim, że poza ceną, kryteriami oceny ofert mogą być inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, w szczególności:
1) jakość, w tym parametry techniczne, właściwości estetyczne i funkcjonalne;
2) aspekty społeczne, w tym integracja zawodowa i społeczna osób, o których mowa w art. 22 ust. 2 ustawy Pzp, dostępność dla osób niepełnosprawnych lub uwzględnianie potrzeb użytkowników;
3) aspekty środowiskowe, w tym efektywność energetyczna przedmiotu zamówienia;
4) aspekty innowacyjne;
5) organizacja, kwalifikacje zawodowe i doświadczenie osób wyznaczonych do realizacji zamówienia, jeżeli mogą mieć znaczący wpływ na jakość wykonania zamówienia;
6) serwis posprzedażny oraz pomoc techniczna, warunki dostawy, takie jak termin dostawy, sposób dostawy oraz czas dostawy lub okres realizacji.
Z powyższego wynika zatem, że ustawa Prawo zamówień publicznych nie definiuje zamkniętego katalogu kryteriów oceny ofert. Wymienia jedynie przykładowe kwestie, na które zamawiający mogą zwrócić uwagę opracowując katalog tych kryteriów.
W pewnych okolicznościach następuje zatrzymanie wadium przez zamawiającego. Dopuszczalność zatrzymania wadium wskazano w sytuacjach wymienionych w ustawie z 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych ewentualnie w regulaminie, w oparciu o który prowadzone jest postępowanie przetargowe.
Wg ustawy Prawo zamówień publicznych zamawiający zatrzymuje wadium wraz z odsetkami, a w przypadku wadium wniesionego w formie gwarancji lub poręczenia, o których mowa w art. 97 ust. 7 pkt 2-4, występuje odpowiednio do gwaranta lub poręczyciela z żądaniem zapłaty wadium, jeżeli:
1) wykonawca w odpowiedzi na wezwanie, o którym mowa w art. 107 ust. 2 lub art. 128 ust. 1, z przyczyn leżących po jego stronie, nie złożył podmiotowych środków dowodowych lub przedmiotowych środków dowodowych potwierdzających okoliczności, o których mowa w art. 57 lub art. 106 ust. 1, oświadczenia, o którym mowa w art. 125 ust. 1, innych dokumentów lub oświadczeń lub nie wyraził zgody na poprawienie omyłki, o której mowa w art. 223 ust. 2 pkt 3, co spowodowało brak możliwości wybrania oferty złożonej przez wykonawcę jako najkorzystniejszej;
2) wykonawca, którego oferta została wybrana:
a) odmówił podpisania umowy w sprawie zamówienia publicznego na warunkach określonych w ofercie,
b) nie wniósł wymaganego zabezpieczenia należytego wykonania umowy;
3) zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego stało się niemożliwe z przyczyn leżących po stronie wykonawcy, którego oferta została wybrana.
Zamawiający zatrzymuje wadium wraz z odsetkami w przypadku wadium wniesionego w gotówce, a w przypadku wadium wniesionego w formie gwarancji lub poręczenia, o których mowa w art. 97 ust. 7 pkt 2-4 ustawy Pzp, występuje odpowiednio do gwaranta lub poręczyciela z żądaniem zapłaty wadium, jeżeli wykonawca nie wywiąże się z warunków przystąpienia do przetargu.
Zamawiający zwraca wadium niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia wystąpienia jednej z okoliczności:
1) upływu terminu związania ofertą;
2) zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego;
3) unieważnienia postępowania o udzielenie zamówienia, z wyjątkiem sytuacji gdy nie zostało rozstrzygnięte odwołanie na czynność unieważnienia albo nie upłynął termin do jego wniesienia.
Zamawiający, niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia złożenia wniosku zwraca wadium wykonawcy:
1) który wycofał ofertę przed upływem terminu składania ofert;
2) którego oferta została odrzucona;
3) po wyborze najkorzystniejszej oferty, z wyjątkiem wykonawcy, którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza;
4) po unieważnieniu postępowania, w przypadku gdy nie zostało rozstrzygnięte odwołanie na czynność unieważnienia albo nie upłynął termin do jego wniesienia.
Zamawiający zwraca wadium wniesione w pieniądzu wraz z odsetkami wynikającymi z umowy rachunku bankowego, na którym było ono przechowywane, pomniejszone o koszty prowadzenia rachunku bankowego oraz prowizji bankowej za przelew pieniędzy na rachunek bankowy wskazany przez wykonawcę.
Zamawiający zwraca wadium wniesione w innej formie niż w pieniądzu poprzez złożenie gwarantowi lub poręczycielowi oświadczenia o zwolnieniu wadium.
O gwarancję wadialną mogą ubiegać się zarówno osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, jak i osoby prawne, a także jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, jednak prowadzą działalność gospodarczą.
Procedura uzyskania gwarancji ubezpieczeniowej obejmuje następujące elementy:
Żeby uzyskać gwarancję wadialną, należy złożyć do zakładu ubezpieczeniowego wniosek wraz z kompletem wymaganych do oceny ryzyka dokumentów. Po złożeniu wniosku zakład ubezpieczeń przystępuje do analizy finansowej oraz oceny ryzyka podmiotu ubiegającego się o gwarancję. Po pozytywnej weryfikacji ryzyka zakład ubezpieczeń składa wnioskodawcy ofertę w zakresie warunków umowy o udzielenie gwarancji, w tym warunków dotyczących zabezpieczenia i następuje ustalenie tekstu gwarancji. Gwarancja jest wydawana po dopełnieniu wszelkich formalności związanych z zawarciem umowy o gwarancję i ustanowieniem zabezpieczeń oraz po opłaceniu składki.
Na zakończenie chciałabym zwrócić uwagę na rolę gwarancji ubezpieczeniowych w życiu gospodarczym oraz rolę brokera ubezpieczeniowego w wspieraniu klienta w procesie procedury przetargowej w zakresie zabezpieczenia wadium. Istotne jest przy tym wskazanie klientowi zalet gwarancji ubezpieczeniowych, o których wspomniano na początku artykułu. Gwarancje nie powinny być traktowane jedynie jako koszt dla klienta. Ubezpieczyciele i brokerzy powinni razem pracować nad budowaniem świadomości klienta w tym zakresie. Kompetencja i profesjonalizm brokera ma wpływ na odpowiednie i terminowe przygotowanie zabezpieczenia wadialnego klienta.
